Przedsiębiorczość i handel w Warszawie rozwijały się we wszystkich epokach. Produkcja fabryk stolicy Polski była znana daleko poza granicami miasta. Przypomnijmy, co produkowano w Warszawie w minionych stuleciach. Więcej na stronie warsaw1.one.
1. Cukiernia Roman Pomianowski i Syn
Znana warszawska cukiernia powstała w 1920 roku. Założycielem cukierni był Roman Pomianowski, na cześć którego nazwano zakład, który darował słodkie doznania.
Mężczyzna studiował cukiernictwo u swojego stryja Bolesława, który mieszkał w Radomiu. Następnie postanowił otworzyć własną cukiernię. Początkowo nazwa produkcji brzmiała „R. Pomianowski”.
Jednak po wojnie zmieniono szyld: cukiernia otrzymała nazwę „Roman Pomianowski i Syn”. Praktycznie chodziło o Lecha Pomianowskiego, który kontynuował rodzinną tradycję cukierniczą. Na rynku firma otrzymała skróconą nazwę „Rom Pom”.
W trakcie swojej działalności cukiernia kilkakrotnie zmieniała lokalizację. Początkowo placówka znajdowała się na rogu ulic Marszałkowskiej i Piusa XI. Następnie otwarto dużą filię na Żoliborzu przy pl. Inwalidów.
Po zakończeniu wojny placówkę przeniesiono na Krakowskie Przedmieście, gdzie z powodzeniem działała do 2006 roku. Przysmaki można skosztować w cukierni na Sadach Żoliborskich, gdzie oprócz cukierni znajduje się również sklep i mała kawiarnia.
2. Towarzystwo Akcyjne Fabryk Metalowych „Norblin, Bracia Buch i T. Werner”
Przedsiębiorstwo zostało założone w 1820 roku. Przedsiębiorstwo otworzył Aleksander Norblin wraz z V. Zierem. Specjalizował się w produkcji różnych produktów i nazywał się „Norblin i Spółka”.
Pierwsza fabryka znajdowała się przy ulicy Długiej, następnie została przeniesiona na Krakowskie Przedmieście. Przedsiębiorstwo produkowało głównie świeczniki, wazony, ozdoby stołowe i sprzęt do gotowania. Przy fabryce działał warsztat z wyrobami z brązu i srebra.
W 1853 roku fabryka została znacznie zmodernizowana, dodając maszyny parowe i galwanizujące. W tym czasie zakład zatrudniał 60 pracowników.
Towary z fabryki były sprzedawane nie tylko w Warszawie, ale w całym Królestwie i Cesarstwie. W sumie fabryka należała do sześciu największych zakładów metalurgicznych. Sklepy firmowe z powodzeniem działały w Królestwie Polskim i miastach Imperium Rosyjskiego – Moskwie, Odessie, Charkowie, Saratowie, Wilnie, Mińsku i innych. Przed wybuchem I wojny światowej produkcja aktywnie się rozwijała.
W czasie wojny fabryka przestała działać, udało się przywrócić działalność dopiero w 1946 roku. Dwa lata później przedsiębiorstwo upaństwowiono i kontynuowało działalność pod nazwą Walcownia Metali „Warszawa”.
W 1991 roku firma ponownie zmieniła nazwę na „Norblin S. A.”. Jednak na początku XXI wieku firma zbankrutowała, a jej lokal został sprzedany. Na miejscu fabryki powstał kompleks usługowo-biurowy „Fabryka Norblina”.
3. Odlewnia dzwonów A. Zwoliński i S. Czerniewicz
Specjalną Fabrykę Dzwonów i spółkę założyli w 1908 roku Michał Antoni Zwoliński i Stanisław Czerniewicz. Zakład znajdował się w Pustelniku koło Warszawy.
Michał Zwoliński i Stanisław Czerniewicz postanowili połączyć dwie stare ludwisarnie będące ich własnością.
Połączona fabryka stała się największym zakładem w Królestwie Polskim specjalizującym się w produkcji dzwonów. Jednym z ważniejszych zleceń przedsiębiorstwa było wykonanie dzwonów dla sanktuarium Matki Boskiej Częstochowskiej na Jasnej Górze. Od 1913 roku zakład zmienił nazwę na „Specjalna Fabryka Dzwonów S. Czerniewicz”.
I wojna światowa negatywnie wpłynęła na pracę przedsiębiorstwa i zbankrutowała natychmiast po rekwizycjach wojennych. Ostatnimi właścicielami ludwisarni byli Stanisław Czerniewicz i Matylda ze Zwolińskich Kenigowa.
4. Przedsiębiorstwo rodzinne Bracia Łopieńscy
Przedsiębiorstwo działa z powodzeniem na rynku warszawskim od 1862 roku. Specjalizuje się w produkcji wyrobów z brązu, srebra i metali szlachetnych. W okresie międzywojennym towary firmy uznawano za najlepsze w Warszawie.
W rodzinnym przedsiębiorstwie zajmowali się również odlewnictwem rzeźb i pomników, renowacją zniszczonych rzeźb w Warszawie.
Jan Łopieński w 1862 roku założył Fabrykę Bronzów Jan Łopieński Warszawa. Jednak w 1880 roku przedsiębiorstwo zbankrutowało i Jan Łopieński podjął pracę w Zakładzie Platerniczym Norblinów.
Cztery lata później synom Jana Łopieńskiego udało się wznowić produkcję. Na początku XX wieku w Warszawie działało ponad sto przedsiębiorstw produkujących wyroby z brązu, jednak to firma Braci Łopieńskich była uważana za największe przedsiębiorstwo w okresie przedwojennym.
Po II wojnie światowej w 1950 roku firma została upaństwowiona i przekształciła się w spółdzielnię „Brąz Dekoracyjny”. Kierownikiem artystycznym i technicznym w spółdzielni był Tadeusz Łopieński, a jego brat Władysław Łopieński pracował w cyzelarni. To oni zajmowali się odbudową pomnika Fryderyka Chopina.
Po ukończeniu pomnika bracia zostali zwolnieni z pracy i zakazano pracy w specjalności. Dopiero w 1956 roku Tadeuszowi Łopieńskiemu udało się uzyskać pozwolenie na otwarcie małej Pracowni Metalowej Sztuki Zdobniczej d. Bracia Łopieńscy. Pracownia działa, jednak jej pracami zajmują się córka Tadeusza Anna Łopieńska-Lipczyk, i jej mąż Wojciech Lipczyk.
5. Kompleks młyński Michla
Kompleks młyński Michla znajdował się w dzielnicy Praga-Północ w Warszawie. Składał się ze spichlerza, młyna parowego i posterunku strażniczego. Od 2010 roku budynek wpisany jest do rejestru zabytków.
Właścicielem nieruchomości był Ludwik Michla. Był właścicielem Towarzystwa Akcyjnego Warszawskiego Młyna Parowego, obejmującej całą nieruchomość.
Warto dodać, że młyn parowy został zbudowany w 1899 roku. Po 10 latach w pobliżu pojawił się spichlerz, do którego dostarczano parę z młyna. Jednak podczas II wojny światowej kompleks młynów znalazł się pod ostrzałem artyleryjskim i prawie całkowicie zniszczono górne piętro spichlerza.
Do 1980 roku kompleks młynów był własnością Stołecznego Przedsiębiorstwa Handlowo-Usługowego „Agred”, które przestała zajmować się nieruchomościami w latach 90. Następnie kompleks stał się schronieniem dla miejscowych bezdomnych, a teren młyna był nieustannie nękany defraudacją.
W 2006 roku wybuchł ogromny pożar, w wyniku którego ocalał tylko budynek młyna i spichlerz. Należy zauważyć, że budynki są wyjątkowe w swoim rodzaju, ponieważ są jednymi z ostatnich obiektów przemysłowych, które przetrwały od XIX wieku.
6. Dom Prasy Polskiej
Budynek znajduje się przy ulicy Marszałkowskiej i był niegdyś siedzibą wydawnictw „Życie Warszawy” i „Nowy Kurier Warszawski”.
W 1892 roku między ulicą Marszałkowską a Polną wybudowano fabrykę dywanów „Markus Baender i S-ka”. Przedsiębiorstwo działało z powodzeniem do 1915 roku jednak po utracie rynku rosyjskiego fabryka nie mogła już działać w tym samym tempie.
W 1926 roku zespół budynków otrzymał nowego właściciela, który postanowił go zrekonstruować i urządzić w nim „Dom Prasy”. W kompleksie fabrycznym zlokalizowano drukarnię i biura.
W tym czasie „Dom Prasy” był uważany za największą firmę prasową Rzeczypospolitej Polskiej. Przedsiębiorstwo było wydawcą 4 tygodników oraz 4 dzienników. Od 1934 roku „Dom Prasy” zmienił nazwę na „Prasa Polska”.
Po upadku powstania warszawskiego Niemcy wywieźli z drukarni cały cenny sprzęt, jednak mimo to budynek zdołał przetrwać wojnę. W 1945 roku do drukarni doprowadzono prąd, co umożliwiło wznowienie jej działalności. Od maja tego samego roku rozpoczęto wydawanie pisma „Życie Warszawy”. W 1950 część budynku przy ul. Marszałkowskiej dobudowano.
7. Państwowe Zakłady Telefoniczne i Telegraficzne
Przedsiębiorstwo specjalizuje się w produkcji i sprzedaży sprzętu telekomunikacyjnego. Firma rozpoczęła działalność od 1923 roku.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przed przemysłem telekomunikacyjnym pojawiły się poważne wyzwania, ponieważ konieczne było dostarczenie dużej ilości sprzętu nie tylko na potrzeby ludności, ale także do celów wojskowych.
W związku z tym polski urząd pocztowy podjął się prywatyzacji niemieckich zakładów naprawczych do produkcji aparatów telefonicznych, telegraficznych i kabli. Na ich podstawie w 1923 roku utworzono Państwową Wytwórnię Aparatów Telegraficznych i Telefonicznych. W ten sposób Polska dążyła do uniezależnienia się od zagranicznych dostawców.
Przedsiębiorstwo podlegało pod Ministra Poczt i Telegrafów. Głównym obszarem działalności zakładu była naprawa wszelkiego rodzaju sprzętu telefonicznego, telegraficznego i radiotechnicznego.
W okresie powojennym wytwórnia nieco rozszerzyła swoją działalność i rozpoczęła produkcję telefonów, aparatów telegraficznych i części do nich.
19 czerwca 1931 roku Rada Ministrów RP włączyła w skład spółki Państwową Wytwórnię Łączności. W tym samym czasie w Warszawie otwarto Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne .
8. Zakłady Amunicyjne „Pocisk”
Firma powstała w Warszawie w 1919 roku. W zakładach produkowano amunicję do karabinów „Mannlicher”, „Mauser” i „Lebel”. W Warszawie działały jednocześnie dwa zakłady przy ul. Mińskiej i w Rembertowie.
W 1924 roku fabryka wyprodukowała ponad 32 miliony sztuk amunicji. W tym samym roku firma po raz pierwszy wyprodukowała dwie armaty. Trzy lata później produkcja „Pocisku” zaspokajała jedną trzecią potrzeb mobilizacyjnych kraju.
W listopadzie 1928 roku w fabryce w Rembertowie doszło do eksplozji, w której zginęło dwóch robotników, a dwie inne osoby zostały ciężko ranne. W 1937 roku zakłady wyprodukowały próbną partię nabojów Mausera i partię łusek stalowych miedziowanych. Przedsiębiorstwo czynnie działało do września 1939 roku.
W czasie II wojny światowej zakłady zaprzestały działalności. Zamiast tego teren zakładu w Rembertowie był wykorzystywany jako obóz dla jeńców radzieckich. Od 1944 roku przekształcił się w obóz pracy przymusowej dla Polaków.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Warszawy zakład w Rembertowie zaczęto już wykorzystywać jako obóz koncentracyjny dla żołnierzy. W nocy 21 maja 1945 roku oddział Armii Krajowej zorganizował natarcie na obóz i uwolnił więźniów.
Następnie obóz NKWD zlikwidowano, a na jego miejscu urządzono jednostkę KGB. Później przedsiębiorstwo przeszło w podporządkowanie Wojska Polskiego. W XXI wieku znajdują się tu dwie regionalne bazy logistyczne.
9. Piekarnia Teodora Reicherta
Znana piekarnia w Warszawie została otwarta w 1918 roku. Budynek znajduje się w dzielnicy Praga-Południe.
Pomieszczenie piekarni składa się z głównego korpusu i dwóch skrzydeł, które otaczają mały dziedziniec. Dwukondygnacyjny budynek murowany z dachami dwuspadowymi wpisany jest do rejestru zabytków Warszawy.
Warto dodać, że podczas obrony miasta w 1939 roku wzniesienie na piekarni było wykorzystywano jako punkt do przeprowadzenia ostrzału artyleryjskiego. Przed II wojną światową piekarnia Teodora Reicherta była uważana za najlepszą w Warszawie.
Po wojnie piekarnia weszła w skład spółdzielni „Społem”, a następnie – do Spółdzielni Piekarsko-Ciastkarskiej, która zdecydowała się zamknąć placówkę. W 2012 roku budynek piekarni został oficjalnie wpisany do miejskiego rejestru zabytków.
W grudniu 2019 roku inwestor chciał zburzyć lokal i wybudować na jego miejscu pięciopiętrowy budynek. Jednak na wniosek Towarzystwa Opieki nad Zabytkami proces został wstrzymany. Spadkobiercy właściciela piekarni musieli wystawić budynek na sprzedaż.
10. Fruziński J. Fabryka Czekolady
Fabryka czekolady działała w Warszawie w latach 1888-1939. Przedsiębiorstwo obejmowało fabrykę czekolady i sieć sklepów firmowych.
Firmę założył Jan Fruziński. Początkowo była to niewielka fabryka słodyczy, mieszcząca się przy ul. Marszałkowskiej w Warszawie.
Od 1896 roku firma posiadała dwa sklepy firmowe. W 1900 roku fabrykę przeniesiono na ulice Polną. Ponadto zmechanizowano produkcję i znacznie zwiększono liczbę pracowników.
Ze względu na wzrost popytu poszerzono asortyment produktów, oprócz słodyczy Fruziński produkował czekoladę, chałwę, kakao i pierniki. W 1914 roku Jan Fruziński otworzył cukiernię, która szybko stała się miejscem spotkań inteligencji Warszawy.
Fabryka miała własne oddziały w Kijowie i Moskwie, więc większość swoich produktów eksportowano do Rosji. Od 1930 roku produkcja wyrobów cukierniczych została przeniesiona do innej fabryki.
